گردانیده فارسی کتاب “تواریخ”، اثر آگاثیاس، نویسنده و سراینده نامدار رومی سده ششم میلادی از زیر چاپ بیرون آمد.
تواریخ کتابی است در تاریخ تحولات روم و ایران همروزگار نویسنده کتاب.
ارزنده ترین بخش تواریخ، گزارش های روزگار ساسانیان است: از بر تخت نشستن اردشیر یکم تا به شاهنشاهی خسرو انوشه روان که همروزگار زندگانی آگاثیاس بوده است.
آگاثیاس می نویسد که از سرگیوس، که با فرستادگان سیاسی رومی به پارس رفته، درخواسته تا از کارگزاران دولت پارس گواهان و دبیره ها و بایگانی ها را درخواهد. خواهش سرگیوس در دستگاه شاهنشاهی پارس برآورده شده و بدو پروانه داده اند تا به بایگانی شاهنشاهان ساسانی برود. سرگیوس، آن مرد بافرهنگ و رای، سندهای زیادی را به رومی برگردانده و با خود به کنستانتینوپول برده است.
نمونه گفتارهای معتبر آگاثیاس در باره ساسانیان، گزارشی بلند است از دلبستگی خسرو، شاهنشاه پارس، به فلسفه و دوستی او با فیلسوفان. می نویسد که خسرو با نوشته ها و آرای افلاطون و ارسطو از راه گردانیده های پهلوی آثار آنان خوب آشنا بوده است.
آگاثیاس گزارش هایی از برخی آداب و رسوم زرتشتیان داده که گواهی است از آن چه رومیان روزگار ساسانیان از زرتشتیان و آیین آنان می دانسته اند.
گزارش آگاثیاس از جنگ خسرو، شاهنشاه پارس با ژوستینین، امپراتور روم خاوری در لازستان از ناب ترین گزارش های کتاب است. در آن جنگ سپهسالار ایرانیان “مهرمهرویه” بود. آگاثیاس از سردار پارسی با تعابیری پهلوانی یاد کرده که نشان ارج آن فرمانده دلاور ایرانی در چشم اوست.
دریغ بر ما که مردی بدان بزرگی را نشناسیم و گزارشی از زندگانی او در دست نداشته باشیم.
نولدکه، گزارش های آگاثیاس از بایگانی شاهنشاهی پارس را، استوان ترین آگاهی هایی می داند که از آن دوره بمانده است.