به گزارش ایران ورجاوند نسخه برخط «لغت‌نامه دهخدا» در وبگاه مؤسسه دهخدا بارگذاری شده است.

در لغت‌نامه دهخدا دربارۀ واژۀ ایران چنین آمده است:

(اِخ) پهلوی، «اِران». به کشور ایران در عهد ساسانی «اران شتر» میگفتند. در عصر هخامنشی ایی ریا نام قوم ایرانی بود و این کلمه را نام قوم اُسِّتِ قفقاز بصور «ایرون»، «ایرو» و «ایر» بخود اطلاق کرده اند. (حاشیهٔ برهان چ معین). کلمات آریا، آریائیان و ایران و امثال آن که در زبان باقی مانده از این کلمه گرفته شده است. فلات (نجد) وسیعی است در آسیای جنوب غربی که شامل قفقازیه و ترکستان و افغانستان و ایران کنونی میشود. مساحت این فلات را ۲۶۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع نوشته اند. پیش از مهاجرت آریاییان ایران به این سرزمین اقوامی از نژادهای متفاوت با تمدن های مشابه در آن می زیستند که اطلاع محدودی از آنان در دست است. از میان این اقوام، عیلامیان تمدنی قابل توجه داشته اند که از حدود چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح شروع می شد. در اواسط هزارهٔ دوم پیش از میلاد مسیح، طوایفی از نژاد سفیدپوست از راه جیحون و کوههای قفقازیه به داخلهٔ نجد ایران روی آوردند، این قبایل شعبه ای از نژاد سپیدپوست هند و اروپایی بودند که نزدیک سه هزار سال پیش از میلاد مسیح از هم نژادان خود جدا شده بودند و به آسیای مرکزی مهاجرت کردند و دسته ای از آنها هم ظاهراً در ناحیه ای نزدیک دریای خوارزم که در اوستا ایرن واجه (ایران ویج) نامیده شده است بسر بردند، مجموع این اقوام بدو دستهٔ اصلی منقسم می شدند، دسته ای که خود از چند شعبهٔ زورمند تشکیل می شد «سَکَ» و دستهٔ دیگر که متمدن تر از دستهٔ نخستین بود «اَرِی» نامیده می شدند. دسته ای از این قبایل که خود را اَرِیَ یعنی شجاع و شریف می نامیدند کم کم بر درهٔ سند و قسمتی از اراضی هندوستان مسلط شدند و آنها را «اری ورت» خواندند، شعبهٔ دیگر که اُیری و اَیرین خوانده شده اند، در نجد ایران سکونت گرفتند: که ایران بهشت است یا بوستان همی بوی مشک آید از دوستان.فردوسی. مزن زشت بیغاره ز ایران زمین که یک شهر از آن به ز ماچین و چین.اسدی. همه عالم تن است و ایران دل نیست گوینده زین قیاس خجل چونکه ایران دل زمین باشد دل ز تن به بود یقین باشد.نظامی.

برای دسترسی به لغت‌نامه دهخدا به پیوند زیر بروید:

لغت‌نامه