عبدالناصر صوابی، مینیاتوریست هراتی از آغاز دوره قرنطینه به علت شیوع کرونا، سعی کرده لحظه‌های از زندگی و مبارزه مردم با کرونا را در تابلوهای کوچک و ظریف مینیاتور به تصویر بکشد.

گویا تاریخ را تنها تاریخ‌نگاران نمی‌نویسند. نقش هنرمندان در ثبت جزئیات رویدادهای تاریخی همیشه برجسته بوده است.

آقای صوابی این نقش‏ها و تصویرهای ظریف را نه بر تابلوهای عادی، بلکه بر سطح خشت‌های فروریخته متعلق به بناهای تاریخی دوره تیموری در قرن نهم هجری در هرات نقاشی می‌کند.

کار هنری بر روی خشت، دست کم در هرات که پیشنه‌ای دراز در هنر مینیاتور دارد، اما به صورت یک مجموعه بی‌سابقه است. نام این مجموعه “خشت‏‌های طلایی” است که لحظه‌های از یک دوره تاریک (شیوع کرونا) در آن ثبت شده است.

آقای صوابی می‌گوید:” اینها ما را به نوعی به تاریخ گذشته ما وصل می‌کند. گذشته را به ما یادآوری می‌کند تا ما جان بگیریم. از جانبی دیگر اینها می‌تواند کمک کند به نسل‌های بعدی تا بتوانند از چنین دوره بحرانی یادآوری کنند و بدانند که ما چنین روزهای سختی را سپری کردیم و بدانند که این روزهای که ما حالا در آن هستیم روزهای طلایی دوران تیموری نبوده‌اند.”

هرات در زمینه هنر منیاتور پیشنه‌ای خیلی درخشان دارد و آثار به وجود آمده در عصر تیموریان (قرن نهم هجری) مکتبی مستقل هنری را به وجود آورده است؛ مکتبی که در سطح منطقه شهرت و اعتبار دارد.

استاد کمال الدین بهزاد، نقاش چیره دست عصر تیموری پرچم دار هنر مینیاتور در تاریخ هرات است. خیلی از بناهای تیموری در اثر جنگ یا حوادث طبیعی آسیب دیده است.

آقای صوابی در پاسخ به این پرسش که چگونه به این خشت ها دست یافته می‌گوید: “چند روز پیش به روستای زیارتجاه در ولسوالی گذره رفتم. آنجا یک خانقاه است که مخروبه شده و خشت‌هایش این طرف و آن طرف افتاده. چند تا خشت از آنجا برداشتم. به [زیارت] ابوالولید رفتم. یک خشت از آنجا یافتم. خشت‌ها مربوط دوران تیموری است. باید اول خشت‌ها را آماده و زیرسازی کنم با موادی که خودم تهیه می‌کنم تا قابلیت آن را پیدا کند که روی آن مینیاتور کار کنم.”

منظره‌های که آقای صوابی بر روی خشت ایجاد می‌کند شباهت بسیار به تابلوهای ظریف مینیاتور در عصر تیموریان دارد. همان طبیعت کوچک و ظریف، مردمی با همان پوشش و جامه‌های قدیمی هرات اما عناصر تازه و امروزی هم وارد تابلوها شده‌اند. مثلا مردی با دستار و جامه‌های قدیمی هرات در طاقی شبیه طاق‌های معماری تیموری نشسته و از لپ تاپ و تلفن هوشمند استفاده می‌کند.

“خشت‏‌های طلایی” راهی بازار می‌شود یا موزیم؟

آقای صوابی می‌گوید قصد دارد پس از اتمام کار، خشت‌های این مجموعه را بفروشد. انگیزه فروش هم گویا صرفاً درآمد نیست. این مینیاتوریست می‌گوید خوش دارد کارهایش در خانه‌های مردم باشد نه در کارگاه شخصی او.

معمولا بر اساس قوانین حفظ بناهای تاریخی، خشت‌های فروریخته از بناهای تاریخی خود بخشی از تاریخ اند و باید ترمیم و در جای خود نصب شوند اما کار آقای صوابی نه تنها انتقادی برنینگیخته بلکه از سوی مسئولان فرهنگی تحسین شده است.

آریا رئوفیان، رئیس اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید آقای صوابی روی خشت‌های کار می‌کند که بنای که به آن تعلق داشتند دیگر وجود ندارد.

آقای رئوفیان می‌گوید: “ما در هرات بناهای زیادی داریم که امروزه متاسفانه هیچ اثری از آن نیست و تنها موجودیت بعضی خشت‌ها در اطرافش دیده می‌شود از دید ما استفاده از چند خشت بناهای تاریخی آن هم خشت‌های که امکان بازگشتش به محل اصلی آن وجود ندارد و تبدیل کردن آن به چنین مجموعه هنری یک ابتکار بسیار خوب است.”

آقای رئوفیان همچنین گفت احتمالا “مجموعه‌ای خشت های طلایی” برای نمایش به موزیم ملی هرات منتقل خواهد شد.

هرات از عصر تیموریان در قرن نهم هجری میراث دار گنجینه‌ای غنی و شکوهمند هنر مینیاتور است.

با آنکه در هرات در دهه‌های اخیر در کنار نقاشی کلاسیک، نقاشی به سبک مدرن و حتی طراحی و گرافیک هم در زمینه‌های هنری تجربه شده و در حال گسترش قلمرو منحصر به خوداند اما هنر مینیاتور و همچنین تذهیب هنوز شماری از هنرمندان هراتی را به خود مشغول نگهداشته است.