دکتر فریدون مجلسی: در این روزها بحثی میان سنت گرایان نوین ترکیه و طرفداران سکولاریسم سنتی ترکیه درگیر است. اردوغان رییس جمهور اسلام پناه ترکیه دستور داده است مسجد بزرگ ایاصوفیه که از زمان آتاتورک به عنوان موزه کاربردی ثروت آفرین پیدا کرد بار دیگر به مسجد بدل شود. به این اقدام نه فقط سکولارهای ترکیه اعتراض کردند بلکه محافل فرهنگی بین المللی نیز به تغییر کاربری این بنای ثبت شده در آثار بین المللی یونسکو اعتراض کردند. پاسخ اردوغان ضمن اینکه روشن بود و فرمود به خارجی ها نیامده است که در کار ما دخالت کنند، امیدبخش هم بود،زیرا اضافه کرد که این تغییر کاربری اولا بازگشت آن به کاربرد اصلی است و ثانیا درهای آن در جایگاه موزه ای خود به روی بازدیدکنندگان جهانی باز خواهد بود،اما نمی خواهد وارد این بحث داخلی ترک ها یا طرفداران آثار فرهنگی بین المللی شود که از قدیم گفته اند هر که به فکر خویش است، خواجه به فکر ریش است. می دانیم که سلطان محمد دوم عثمانی یا سلطان محمد فاتح قسطنطنیه را در سال ۱۴۵۳ گشود و آن سال نقطه عطف تاریخی مهمی است که پایان قرون وسطی را رقم می زند و آغاز رنسانس یا باززایی اروپا و ورود به دوران علم و خرد است. اردوغان در سخنرانی خود ضمن اشاره به این واقعه بزرگ تاریخی به سخنان سلطان محمد فاتح اشاره کرد که این بنای به یاد مانده از امپراتور یوستینیان [و همزمان با انوشیروان ساسانی] بنا به نیت فاتح که آن را به مسجد بدل کرد باید مسجد بماند. در این بحث داغ ناگهان مطلبی عنوان شد که گوش های ایرانی را تیز می کند! موضوع این است که اردوغان در استدلال ضمن اشاره به نیت فاتح ایاصوفیه ناگهان به زبان فارسی شعری از سلطان محمد فاتح را بیان کرد که سلطان آن را به مناسبت فتح قسطنطنیه سروده بود. شعر از این قرار است:  پرده داری می کند در قصر قیصر عنکبوت/ بوم، نوبت می زند بر تارم افراسیاب. در واقع سلطان عثمانی به پایان شکوه امپراتوری روم اشاره می کند که اکنون عنکبوت به جای پرده ابریشمین بر آن تار بسته و به جای نوبت هایی که به مناسبت هایی در شبانه روز از ایوان افراسیاب نقاره و شیپور نواخته می شد اکنون ناله جغد برمی خیزد. آوردن نام افراسیاب نشان می دهد که شاهنامه چه نفوذی در این سلطان ترک داشته و نکته این است که افراسیاب فردوسی پسر پشنگ شاه رویین تن تورانیان است که در جنگ با کیکاووس شاه ایران از رستم شکست می خورد. شعر سلطان محمد به اختیار مرا به یاد رباعی معروف خیام که ۹۰۰ سال پیش و تقریبا در نیمه راه بنای ایاصوفیه و گشودن آن به دست سلطان محمد فاتح می اندازد که گفته است و اتفاقا با افول قیصر نیز انطباق دارد:  آن قصر که جمشید در او جام گرفت/ آهو بچه کرد و رو به آرام گرفت/ بهرام که گور می گرفتی همه عمر / دیدی که چگونه گور بهرام گرفت. می دانید، دولت عثمانی به صورت عمارتی کوچک در شرق آناتولی پدید آمد و پایتخت آن شهر زیبای بورسا در فاصله ای نه چندان دور از قسطنطنیه بود. پس از فتح قسطنطنیه بود که عثمانی به یک قدرت جهانی تبدیل و ماندگار شد. آقای اردوغان به مناسبت سفر رییس جمهور ایران نیز اشعاری از نظامی گنجوی و مولانا خوانده بود و قطعا درک شاعرانه ای از آن اشعار داشته است. نکته دیگری که به این مناسبت قابل ذکر است اینکه سلطان محمد دوم به مناسبت این پیروزی طبق سنت آن روزگاران فتحنامه ای نوشت و آن را برای پادشاه بزرگ دوران، پادشاه ایران زمین جهانشاه قراقویونلو به تبریز فرستاد. به چه زبانی؟ به زبان رسمی دربار خودش و به همان زبانی که به آن شعر می سرود. در اینجا مختصری از نامه سلطان جوان و نیز پاسخ پادشاه پیر را می آورم:  پس از تعارف و حمد و دعا، «… مقصود آنکه چون حق سبحانه و تعالی درین نزدیکی طغرای سلطنت موروثی را بر صحنه ناصیه ایام دولت روزافزون ما درکشیده و تاج اجتبا به تارک میمون ما سزاوار دیده… این بنده نیز به زبان لا احصی در شکر نعم مستقصی بودن بر خود اقدام واجبات و اهم مفروضات دیده و به عادت معروف… با رغبت تمام بهر عدل و داد،  غزوه و جهاد روی بر فتح قلاع و استخلاص بقاع نهاد… کمر طاعت خالق برای ترفیه خلایق بر میان جان بسته و جان شیرین بذل اعلاء دین کرده… پنجاه و چهار روز محاربه و مجادله رفت. روز بیستم ماه جمادی الاولی که صبح صادق روز سه شنبه بود، یک باره از خشکی و دریا… هجوم کرده و نبرد عظیم از هر دو سو برخاست… کشتکار اعمار آدم ملاعین [!]… کرد و دود از دودمان شان بر اوج آسمان پیوست و سر و سرور آن مخاذیل که تکفور [شهرت امپراتور بیزانس] بود زیر سم سمند بغلطانید [بغلتانید] و یکایک به مالک دوزخ سپردند… غازیان دین غارت به خانمان و اموال و اطفال ایشان زدند و از ذکور و اناث هر که زنده ماند در سلسله رقیه کشیدند و از خزاین و دفاین و عروض و اقمشه و هر چه هست تالان کردند… قوانین منسوخ اهل طغیان با سوانح شرع اهل ایمان فرومانده و کوس شرع محمدی بر مناره های ناقوس زدنی آوازه تکبیر و تهلیل برداشته…  از سعی ما به جای صلیب و کلیسا/در دار کفر مسجد و محراب و منبر است آنجا که بود نعره و فریاد مشرکان/اکنون خروش نغمه الله اکبر است… چون این فتح میمون… میسر شد، واجب دید که تحقیق این حال و تصدیق این مقال به سامی جناب عظمت پناهی سلطنت دستگاهی، حضرت ابوی جهانشاه که مبدا عواطف و منشا الطاف است باز نموده شود و کیفیت این فتح همایون که نمونه الطاف الهی و مزیت اعطاف پادشاهی است، اعلام کرده…» ملاحظه می شود که با چه ظرایف منشیانه ای شرح قتل و غارت و فجایع را به زبان زیبا و شیوای فارسی آغشته به تصنعات دبیرانه به رخ کشیده است. دیده می شود که چگونه جهانشاه در پاسخ سلطان محمد را پادشاه روم می نامد: پس از تعارفات و حمد و ثنا گوید و این فتحنامه جهانشاه قرا قویونلو درباره ضبط بغداد خطاب به سلطان محمد خان ثانی است: «… طلایع لوالع اقبال که از مطلع برج جلال طالع شد…، حامی حوزه الملک و المله بالاستحقاق… وطهر بدولته الباهره عن لوث وجودهم، مقر الاکاسره…» بدین ترتیب گشودن مقر اکاسره یعنی بغداد و مدائن را به آگاهی او می رساند و نوید می دهد که «باش تا صبح دولتش بدمد…» و جالب پاسخ سلطان محمد فاتح به این نامه جهانشاه است که خود مقدمه فتحنامه ای حاکی از گشودن «قلاع طرابزون که قرین مملکت حسن بک آق قویونلوست و با وی قرابت کرده عازم گشتیم…» البته می دانیم که حسن بیک آق قویونلو، رقیب و دولت موازی جهانشاه، داماد آخرین امپراتور مسیحی ترابوزن است و دختر امپراتور می شود مادربزرگ شاه اسماعیل صفوی، زیرا سلطان حیدر پدر شاه اسماعیل داماد اوزون حسن است. باری سلطان محمد در این نامه می افزاید: «… غرض که اگر به واسطه این اشغال خیرمآل، تاخیری در مراسلات و تراخیی در مکاتبات واقع شود، حمل بر چیزی دیگر نفرموده، ابواب رسل و رسائل مفتوح دارند تا موجب سرور اطمینان خاطر شود و آنچه از فتوحات عراقین اشعار کرده بودند از این جانب نیز شادی. مع هذا اعدای دین محمدی از طوایف مختلف در این حدود فزون تر از خصمای ایران زمین است. چه معاندان آن طرف به عددی چندند و بعد از دفع فتنه ایلخانی [مغول] منع آن ذمه قلیله به عنایت الله تعالی سهل فرمایند…» به طوری که ملاحظه می شود سلطان محمد شمار دشمنان خودش را از دشمنان ایران زمین (مملکت جهانشاه) بیشتر می داند.

روزنامه اعتماد، سه‌شنبه ۲۴ تیر ۱۳۹۹، شماره ۴۶۹۲