عنایت‌الله رضا در ۲۸ خرداد ۱۲۹۹ زاده شد. او پس از تحصیلات ابتدایی ، در مدرسه دارالفنون به تحصیل پرداخت. سپس به دانشکده افسری رفت و در آنجا افسر شد. ازآنجاکه در سال ۱۳۱۸ رشته هوایی در دانشکده افسری به‌طور مستقل وجود نداشت، دانشجویانی که افسر می‌شدند اعلام می‌کردند که می‌خواهند به رشته دریایی یا هوایی بروند. او به رشته هوایی رفت و از آن زمان در نیروی هوایی خدمت کرد و افسر خلبان نیروی هوایی بود و سپس دانشکده دیده‌بانی نیروی هوایی را به پایان رساند.
عنایت‌الله رضا پس از شهریور ۱۳۲۰، در آن ایام پر التهاب و پر تب و تاب سیاسی و اجتماعی ایران، به گفته خودش «مشکلات کشور سبب شد که به حزب توده رو بیاورد». در همین ارتباط در سال ۱۳۲۴ بازداشت و سپس به کرمان تبعید و زندانی شد. در اوایل سال ۱۳۲۵ پس از آزادی از زندان به دستور کمیته مرکزی حزب به آذربایجان رفت و در اردیبهشت ۱۳۲۵ در آنجا به عنوان معاون نیروی هوایی حکومت دموکرات آذربایجان مشغول شد. تا اینکه شب ۲۱ آذر ۱۳۲۵ دستور داده شد که به خارج بروند. در نتیجه تبریز را ترک کردند و به همراه افراد خانواده ـ همسر و دو فرزندش ـ به شوروی رفتند.
از آن پس به سبب بروز اختلاف با سران فرقه دموکرات آذربایجان در مورد تأسیس فرقه در ایران و اعلام رسمی ایشان در کنفرانس باکو مبنی بر انجام این امر به مثابه یک خیانت، از سوی سران دستگاه حاکمه جمهوری آذربایجان شوروی ازجمله رئیس جمهوری وقت و همچنین دبیر اول کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان به اتفاق چند نفر دیگر از فرقه دموکرات اخراج و از کار نیز برکنار شد. در نتیجه به عزیمت از شوروی به کشور چین ناچار شد. در آنجا به اتفاق چند تن دیگر بخش فارسی رادیو پکن را بنیاد نهاد. بعد از دو سال با توجه به برخی تعبیرات در شوروی و برکناری سران جمهوری شوروی آذربایجان، به سبب دشواری تحصیل فرزندانشان در چین و آشنایی آن‌ها به زبان روسی، دعوت بازگشت به شوروی را پذیرفته و در اواخر ۱۹۵۹ به مسکو بازگشت و در بخش فارسی رادیو مسکو تا سال ۱۹۶۷ به فعالیت ادامه داد.
دوران تبعید ناخواسته حدود ۲۰ سال به طول انجامید. او در این دوره تبعید نخست پس از چهار سال تحصیل در دانشکده حزب کمونیست شهر باکو موفق به اخذ مدرک لیسانس شد و پس از آن در سال ۱۳۳۵ در آزمون دکتری رشته فلسفه دانشگاه دولتی از رسالهٔ خود «اندیشه‌های کسروی» به راهنمایی پروفسور ماکاولسکی از استادان فلسفه در اتحاد جماهیر شوروی با درجه عالی دفاع کرد.
عنایت‌الله رضا سرانجام در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت و در کتابخانه ملی پهلوی که در آن زمان یکی از مراکز ایرانشناسی بود به کار مشغول شد و سپس برای تدریس در مراکز دانشگاهی به همکاری دعوت شد. پس از ورود به ایران ابتدا به سمت متصدی کتاب‌های روسی در کتابخانه پهلوی سابق (بخش کنگره جهانی ایرانشناسی) و سپس به‌عنوان معاون علمی و پژوهشی آن کتابخانه مشغول شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز مسئولیت کتابخانه به او واگذار شد اما به سبب بیماری و عزیمت شش‌ماهه به خارج از ایران به منظور معالجه ادامه کار میسر نشد. وی از سال ۱۳۶۵ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به عنوان مدیر بخش جغرافیا و عضو شورای عالی علمی فعالیت می‌کرد. عنایت‌الله رضا سرانجام در ۲۰ تیر ۱۳۸۹ در ۹۰ سالگی درگذشت.
رضا کتاب‌های همچون تمدن ایران ساسانی نوشته لوکونین، شهرهای ایران در دوران پارتیان وساسانیان نوشته پیگولوسکایا، اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های ۴–۶ میلادی نوشته پیگولوسکایا را به فارسی ترجمه کرد. او کتاب‌های همچون آذربایجان و اران (آلبانیای قفقاز)؛ اران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول؛ ایران و ترکان در روزگار ساسانیان و نام دریای شمال ایران را نیز نگاشت.
ثبت دیدگاه