ابراز نگرانی میر رحمن رحمانی، رئیس مجلس نمایندگان افغانستان درباره اینکه گنجینه طلای باختر یا طلا تپه “امن نیست و باید به کشورهای معتبر فرستاده شود”، خبر ساز شد.
ساعاتی بعد از این اظهارات ارگ ریاست جمهوری به سخنان او واکنش نشان داد و سخنان آقای رحمانی را “غیر مسئولانه و مایه تاسف” خواند و گفت که این گنجینه سرمایه ملی ومعرف هویت و تاریخ این کشور و از آن محافظت می‌شود.
گنجینه باختر از زمان کشف تاکنون روزهای پر خطری را سپری کرده است. در روزهای پائیزی سال ۱۳۵۷ که این مجموعه توسط گروهی از باستان‌شناسان افغانستان و روس تحت سرپرستی باستان‌شناس معروف روس ویکتور ایوانویچ سیریانیدی در منطقه طلا تپه ولایت جوزجان در شمال افغانستان کشف شد، افغانستان کودتای را پشت سرگذاشته و هنوز به آرامش کامل نرسیده بود.
وقتی این آثار به کابل منتقل شد، نیز چند سال بعد از آن نیروهای شوروی از افغانستان خارج و کابل، پایتخت و محل نگهداری این آثار شاهد درگیری خونین میان طرف‌های درگیر بود.
بعد از سقوط حکومت چپگرای افغانستان دوباره خلاء قدرت در کابل ایجاد شد. ورود نیروهای مجاهدین در سال ۱۳۷۱ و شکست حکومت مجاهدین توسط طالبان در سال ۱۳۷۵ نیز باعث خلاء قدرت در کابل شد. در این دوران بحرانی نیز این گنجینه تاریخی به یغما نرفت و مصون ماند.
سرنوشت این آثار سالها نقل مجلس بود. حکایت‌های زیادی از نحوه نگهداری و اینکه این آثار تاریخی چطور دست نخورده باقی ماند، وجود دارد.
بی اطلاعی از سرنوشت این آثار باعث شد که در زمان حکومت نجیب الله، رئیس جمهور چپگرای افغانستان شایعه شود که نیروهای شوروی با خروج از افغانستان، این آثار را با خود برده یا اینکه آنها را ذوب کرده است.
همچنین حکایتی وجود داشت که نجیب الله، این آثار را به موزه بانک مرکزی منتقل و در صندقی گذاشته شده که هفت کلید داشته است. قفل‌های این صندوق زمانی قابل باز شدن بود که از هفت کلید همزمان کار گرفته می‌شد. حتی گفته شده که طالبان نیز در دوران حکومتش به دنبال این آثار بوده‌اند ولی قادر نشده که هفت کلید را همزمان پیدا کند.
مردانی که سالها درباره گنجینه باختر سکوت کردند
گنجینه باختر در این سالها کجا بود؟ چطور در دوبار خلاء قدرت ایجاده شده، مصون باقی ماند؟ گنجینه باختر بعد از انتقال از شمال افغانستان در موزه ملی افغانستان در منطقه دارلامان در غرب کابل نگهداری می‌شد. با سقوط حکومت چپ‌گرا این منطقه خط مقدم جنگ میان گروهای مختلف مجاهدین شد ولی چه شد که گنجینه طلای باختر مصون ماند.
عمرا خان مسعودی، رئیس پیشین موزه ملی افغانستان درباره سرنوشت آنروزهای گنجینه باختر می‌گوید که در سال ۱۳۶۷ نیروهای شوروی از افغانستان خارج شدند. در سال ۱۳۶۸ کارمندان و انور کتوازی، رئیس آن زمان موزه ملی افغانستان نگران بودند که با خروج نیروهای شوروی اگر خلاء قدرت در کشور پیش بیاید، چه بر سر آثار باستانی افغانستان خواهد آمد؟
به گفته آقای مسعودی رهبری موزه ملی افغانستان به این فکر شدند که شماری از آثار موزه ملی افغانستان را به یک مکان امن منتقل کنند. موضوع با بشیر رویگر، وزیر وقت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در میان گذاشته شد.
به گفته او، وزیر اطلاعات و فرهنگ موضوع را با نجیب‌الله، رئیس جمهوری وقت مطرح کرد و او نیز به انتقال آن از موزه موافقت کرد. با موافقت رئیس جمهور، هیأت رهبری موزه ملی افغانستان به دنبال جستجوی مکان امن بودند که بانک مرکزی به عنوان یکی از گزینه ها مطرح می‌شود.
او می‌گوید “در آن زمان به ذهنم رسید که بانک مرکزی” می‌تواند محل خوب باشد. نجیب الله دو اتاق کوچک را در بانک مرکزی در اختیار کارمندان موزه ملی گذاشت. آثار طلای باختر، آی خانم، مندیگگ، بامیان ، بگرام و… در سال ۱۳۶۸ به بانک مرکزی منتقل شدند.
آقای مسعودی می‌گوید که حکومت نجیب بعد از خروج نیروهای شوروی سه سال دوام یافت. در آن زمان نیز شایعات زیادی درباره گنجینه باختر مطرح شد. از انتقال آن به شوروی سابق گرفته تا داستان ذوب شدن آن دهن به دهن می‌شد.
از این آثار چگونه در دوران جنگ‌های داخلی محافظت شد
با ادامه جنگ‌های میان گروه‌های مجاهدین موزه ملی افغانستان تخریب و آثارش به غارت رفت. اما ۳۰ هزار قطعه آثار طلایی به شمول گنجینه باختر و هشت هزار آثار غیرطلایی مصون ماندند. طلای باختر در بانک مرکز و هشت هزار اثر دیگر در ساختمان وزارت اطلاعات فرهنگ جا داده شد.
از انتقال طلای باختر به بانک مرکزی، شماری محدودی از کارمندان موزه ملی و تعداد انگشت شمار از کارمندان ارشد وزارت اطلاعات و فرهنگ و بانک مرکزی خبرداشتند.
دست اندرکاران موزه ملی افغانستان بصورت مخفیانه این آثار را دسته‌بندی و در صندق‌های سربسته به دو اتاق بانک مرکزی منتقل کردند. خود آنان نیز سالها دندان روی جگر گذاشتند و به هیج کسی درباره این آثار سخن نگفتند. حتی به سایر کارمندان ارگ و بانک مرکزی هم گفته نشده بود که در صندوق‌ها چه چیزی پنهان شده است.
هیات رهبری موزه کابل نیز دسترسی منظم به آثار و بانک مرکزی، محل نگهداری این آثار بعد از انتقال آنها نداشتند. کلیدهای صندوق به گفته آقای مسعودی “بدست حاجی ظاهر، خزانه‌دار پنجشیری بانک بود”. هیأت رهبری موزه نیز خود مترصد اوضاع بودند که چه بر سرآثار خواهد آمد.
به گفته آقای مسعودی بازار جنگ سرد نیز در آن زمان داغ بود و غارت‌گران نیز در پی‌دست یابی به آثار طلاتپه و پیدا کردن سرنخی برای محل نگهداری آثار بودند. به گفته او رسانه‌های غربی و عربی از تاراج این آثار می‌نوشتند و در نهایت در سال ۱۹۹۱در زمان ریاست جمهوری نجیب‌الله، برای جواب به این روزنامه‌ها تعداد اندکی از این آثار بدون ذکر محل نگهداری، یک روزه در کوتی باغچه ارگ به نمایش گذاشته شد.
به گفته او هیأت رهبری موزه ملی کابل دوبار دیگر نیز به دیدار این آثار رفتند. در دوران حاکمیت برهان‌الدین ربانی در اواخر سال ۱۹۹۲ و بار دیگر در دوران حاکمیت طالبان در سال ۱۹۹۸. آقای مسعودی می‌گوید که هیأت مرکب از ریاست جمهوری، اطلاعات و فرهنگ و شماری از نهادهای دیگر تشکیل شد ولی “ما در هر دو مرحله بدون نام بردن از گنجینه طلا تپه در پیشنهاد خود نوشته بودیم که یک تعداد آثار موزیم ملی در بانک مرکزی وجود دارد و از نظر اقیلمی و تخنیکی (فنی) نیاز داریم که بررسی کنیم که این آثار در چه وضعیت قرار دارد.”
او می‌گوید که در زمان نجیب‌الله که آثار را به بانک بردیم، پول فیزیکی در بانک بود ولی در دو مرحله دیگر پولی در بانک نگهداری نمی‌شد و همین موضوع هم باعث شده بود که بانک زیاد مورد توجه قرار نگیرد.
به گفته او وقتی هر دوبار رفته صندوق‌ها دست نخورده باقی مانده بود و بعد از حصول اطمینان دوباره هیات برگشته بود. ولی اعضای هیأت سالها در این باره سکوت کردند. حتی بعد از سقوط طالبان و ایجاد حکومت موقت و انتقالی کسی سخن نگفته بود. تا اینکه در سال ۲۰۰۳ این موضوع به حامدکرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان اطلاع داده شد و بعد این گنج پنهان رونمایی شد.
ثبت دیدگاه