وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَىٰ كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ…(۱)

حجاب چهره جان می شود غبار تنم
خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم (۲)

تنور جان انسان روزگار ما دیگر نه به آن کلام وحیانی و نه به این نغمه ها و ادبیات نغز و مغز و دلنشین عرفانی گرم است و دلخوش و امیدوار.
در عصر عالم و آدم دیگری به سر می بریم. تجربه تمدن دیگری را از سر می گذرانیم. خوشا بحال خفتگان که زلزله های ارض تاریخ را احساس نکرده اند!
بیش از یک سال و نیم است که جامعه و جهان بشری سیّاره ما با بلای ویروس مرگبار همه گیر کووید ۱۹ ملقب به کرونا (ویروس تاجدار)! دست در گلو و گریبان است. ویروسی که جان شمار کثیری از انسان ها را گرفته است و از جامعه و جهان بشری ما ستانده است.
تجربه غم انگیز، روزهای حادثه خیز و بلا و محنت بار و سهمگینی را از سر می گذرانیم. به شنیدن خبرهای ناگوار و غمبار خو گرفته ایم. زیستن و بردبار ماندن و صبوری کردن را پیشه کرده ایم و در پیش گرفته ایم؛ شاید چاره ای اندیشیده شود و از خرمن مساعی و مجاهدت هایی که می شود فَرَجی حاصل آید.
خبر غم انگیز و ناگوار درگذشت مرحوم میرعابدین کابلیِ بابلی، بار اندوه را بر شانه جانمان بیش از پیش سنگین کرد. ایشان از تبار نسلی از باستان شناسان میهن ما بودند که پایه های دانش باستان شناسی و تشکیلات مرکز باستان شناسی جامعه منقلب و متحول و ملتهب یک سده اخیر ایران را پی نهاده بودند. نسلی که در میانه راه بناگاه با طوفان انقلاب مواجه شد. طوفانی که آن چنان پُر زور و پُر قوّت بود که در همان دهه نخست بسیاری از نهادها و تشکیلات و ساختارهای جامعه و نظام پیشین را کوبید و برکند و از پیش رو برگرفت و چونان سیل با خود برد. در این میان سرگذشت دانش باستان شناسی و تشکیلات و نهادها و مراکز مرتبط با آن، هم مصیبت بار هم پر هزینه و پر خسارت و خُسران و زیان برای کشور بود. جامعه باستان شناسان نسل پیش از انقلاب سخت مورد بی مهری جامعه پسا انقلاب قرار گرفتند. جمعی ترجیح دادند در خارج از میهن زندگی کنند و جمعی که ماندند می بایست صبوری کنتد و بی مهری ها و جفاکاری های جامعه پسا انقلاب را تحمل کنند شاید نرم نرمک اوضاع نرم و آرام تر شود و زُمختی ها و صعبی های انقلاب بسر شود و بی مهری به باستان شناسی و جفای به باستان شناسان از جامعه بدر شود. البته تا حد و حدودی چنین شد. نسل دیگری از باستان شناسان به تدریج بر صحنه آمدند. روی آوار تشکیلات مرکز باستان شناسی جامعه پیش از انقلاب، تشکیلات سازمان میراث فرهنگی جامعه پس از انقلاب بنیاد پذیرفت و بنا و بپا شد. شماری از باستان شناسان هم نسل مرحوم مغفور آقای کابلی به فعالیت و همکاری با تشکیلات جدید فراخوانده شدند. شادروان میرعابدین کابلی نیز اینجا و آنجا در طرح ها و برنامه های میدانی باستان شناسی تشکیلات جدید یعنی سازمان میراث فرهنگی جدیدالتاسیس جامعه پسا انقلاب، به تناوب مشارکت می جستند و از همکاری با نهاد جدید دریغ نمی ورزیدند. هرچند دیگر نه آن انگیزه و اراده و عزم پیشین را در سر داشتند و نه آن نشاط پیشین را در دل. هربار که ایشان را در همایش های باستان شناسی یا مناسبت ها و مراسم نکوداشت این یا آن عالم و مورخ و باستان شناس می دیدم؛ افسردگی، اندوه، غم سنگین و ملالی که بر چهره شان نقش بسته بود، آزارم می داد. با ایشان گرم و صمیمانه سخن می گفتم شاید از افسردگی و ملالشان کاسته شود. سرانجام آن افسردگی و اندوه و ملال سنگین، آن چنان بر تن و جانشان آسیب جدی وارد آورد و عمیق زخم زد که از پایشان افکند!
کارنامه فعالیت ها و مطالعات میدانی باستان شناسی ایشان درخشان است و میراثی مفید و آموزنده و ارجمند برای نسل های سپسین.
روانشان شاد و نام و یادشان گرامی باد!

حکمت اله ملاصالحی
دانشگاه تهران: ۱۴۰۰/۱/۱۳ هجری خورشیدی.

• پانوشت ها:
  ۱. و همان گونه كه شما را نخستين بار آفريديم [اكنون نيز] تنها به سوى ما آمده‌ايد… (سوره انعام / ٩٤) ۲. حافط به تصحیح سایه، تهران: نشر کارنامه، چاپ ششم، ۱۳۷۸، عزل ۳۳۳، ص ۴۱۱.