نیم قرن پیش در چنین روزی علی‌اکبر فیاض؛ مصحح «تاریخ بیهقی» چشم از جهان فرو بست. غلامحسین یوسفی در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی درباره او نوشت: «دکتر فیاض از کسانی بود که در آنان طلب معرفت و آموختن و کنجکاوی و پی‌بردن به حقایق به‌صورت عشقی سرشار بروز می‌کند که پایدار است و روزافزون».
«اگر اشتباه نکنم اولین‌بار نام علی‌اکبر فیاض را زمانی شنیدم که برای کنکور کارشناسی ارشد رشته تاریخ آماده می‌شدم. کتاب «تاریخ اسلام» او یکی از منابع اصلی امتحان بود و نامش در فهرستی بلندبالا از نام‌ها، کنار کتاب‌هایی مثل «تاریخ سیاسی اسلام» از حسن ابراهیم حسن و «تاریخ تحلیلی اسلام» اثر سیدجعفر شهیدی دیده می‌شد.
راستش آن کتاب را بدون شناخت درست از نویسنده‌اش چند بار خواندم و بعد کنار گذاشتم. کتاب را چند بار خواندم، چون در هر صفحه انبوهی از اطلاعات و اسامی را به خواننده‌اش عرضه می‌کند، چنان‌که گاهی به خاطر سپردن آن‌همه نام شخص و مکان نه دشوار، که عملا ناممکن می‌شود. حتی خلاصه‌نویسی از آن هم بسیار دشوار است و تا حدی به بازنویسی کل متن کتاب شبیه می‌شود.
چندی بعد از آن بود که در یکی از کتابفروشی‌های – آن زمان پررونق – شهرم به چاپی از تاریخ بیهقی برخوردم که نام مصحح آن هم علی‌اکبر فیاض بود. من تصحیح دیگری از «تاریخ بیهقی» را داشتم و خوانده بودم (گزیده تاریخ بیهقی، انتخاب و شرح دکتر نرگس روان‌پور، نشر قطره)، اما این یکی را هم برداشتم و نگاهی به مقدمه‌اش انداختم. چاپ اولش به سال ۱۳۵۰ برمی‌گشت، به همان سالی که دکتر فیاض از دنیا رفت. حتی کتاب چندی بعد از مرگ او آماده چاپ و منتشر شده بود.
امروز که چهارم شهریور است، درست نیم‌قرن از مرگ او می‌گذرد. سال ۱۳۷۷ خورشیدی در مشهد متولد شد و تحصیلات مقدماتی را همان‌جا، زیرنظر پدرش طی کرد. گویا در سال‌های نوجوانی و اوایل جوانی، دوره‌ای در آستان قدس رضوی هم خدمت کرد و بعد برای ادامه تحصیل راهی تهران شد. از دانشگاه تهران دکترای ادبیات فارسی گرفت (سال ۱۳۲۲) و چند سالی همان‌جا ماندگار شد.
کتاب «تاریخ اسلام» را در همین دوره اقامت تهران نوشت و انتشارات دانشگاه تهران هم زمستان ۱۳۲۷ آن را منتشر کرد. کتاب بی‌عیب‌وایرادی نیست و امروزه، بعد از گذشت چند دهه دیگر آن اعتبار قبل را ندارد و اهل فن خطاها و معایب بسیاری برایش برشمرده‌اند. اما آن زمان، یعنی دهه ۱۳۲۰ و تا مدت‌ها پس از آن یکی از چند منبع اصلی در مطالعه و شناخت تاریخ اسلام بود. دکتر فیاض – در کوششی ستودنی و درخور احترام – آن را در پاسخ به نیازی از نیازهای دانشجویان کشور نوشته بود. به قول خودش «این کتاب برای مطالعه دانشجویان سال اول دانشکده معقول و منقول نوشته شده و به‌جای جزوه‌هایی که تاکنون در این درس می‌نوشتند به‌کار خواهد رفت.
بنابراین این تألیف بیش از هر چیز یک کتاب مدرسه‌‌ای است، محدود و مقید به حدود برنامه و بیش از این که جواب برنامه را بدهد و بازگوی حاجت دانشجویان باشد توقعی از آن نباید داشت.»
دکتر فیاض بعد از مدتی به مشهد برگشت و به دستور وزارت فرهنگ، دانشکده ادبیات را در دانشگاه فردوسی مشهد تأسیس کرد. نزدیک به یک دهه هم رئیس آنجا بود. سال‌های پایانی دوران کاری‌اش را در تهران تدریس کرد، هرچند بعد از بازنشستگی نیز در دانشگاه مشهد کلاس‌هایی داشت. چنان‌که گفتم او چهارم شهریور ۱۳۵۰ در مشهد از دنیا رفت و در آستان قدس رضوی به خاک سپرده شد. از او دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد و نیز چند اثر تألیفی به‌جای ماند که «تصحیح تاریخ بیهقی» شناخته‌شده‌ترین آن‌هاست.»
ثبت دیدگاه