گروهی از دانشمندان کاربردی ابتکاری و مفید برای یکی از قدیمی‌ترین هم‌نشین‌های انسان یافته‌اند، شپش سر.

با پیشرفت دانش ژنتیک در چند دهه اخیر، نیاز به استخراج دی‌ان‌ای از بقایای انسان‌های کهن برای پژوهش، هر چه بیشتر افزایش یافته اما برخلاف تصور اصلا کار آسانی نیست.

دی‌ان‌ای مثل هر ماده شیمیایی آلی به مرور دچار تخریب و تجزیه می‌شود.

از این رو برای به دست آوردن فرمول ژنتیکی یک مومیایی یا اسکلت باید از جاهایی نمونه برداشت که این تخریب کمتر است و ممکن است به طریقی این ژن‌ها حفظ شده باشند. معمولا باید از بخش خارای استخوان گیجگاه نمونه برداشت که برای رسیدن به آن نیاز به شکستن جمجمه است یا اگر بقایای دندان باقی مانده، از آن نمونه می‌گیرند.

اما این کار هم به خود مومیایی یا اسکلت هم به ظاهر آن آسیب می‌زند، ملاحظات اخلاقی هم مطرح هستند، بنابراین در بسیاری مواقع این کار ممنوع است.

اکنون گروهی دانشمند، از کشورهای دانمارک، بریتانیا، آرژانتین و آمریکا، می‌گویند راه حلی برای این مشکل یافته‌اند که خوب هم جواب داده است.

آنها از موجودی کمک گرفتند که می‌گویند با انسان‌های باستانی زیاد نشست و برخاست داشته و در سرشان زندگی می‌کرده است، شپش سر.

به گفته این دانشمندان شپش و تخم آن (رِشک) در موی سر انسان‌های کهن به وفور یافت می‌شده است. شپش سر که خود به اندازه یک دانه کنجد است تخم‌هایی می‌گذارد که با ماده‌ای چسبناک به موی سر می‌چسبند و همین چسب تخم شپش است که عصای دست دانشمندان شده است.

آنها نشان دادند این چسب باعث حفظ ماده ژنتیکی پوست سر انسان می‌شود و آن را از تخریب حفظ می‌کند.

برای اثبات این موضوع آنها به سراغ هشت مومیایی‌ آرژانتین که بین دو هزار تا هزار و پانصد قدمت دارند، رفتند.

این پژوهشگران از “چند تار” موی این مومیایی‌ها، از جایی که رشک‌ها با چسب خود به موها چسبیده بودند، دی‌ان‌ای مومیایی‌ها را استخراج کردند و به این نتیجه رسیدند که این مومیایی‌ها از شمال شرقی جنگل‌های آمارون به کوه‌های آند در غرب میانه آرژانتین مهاجرت کرده بودند.

این یافته را هم با کمک شپش تایید کردند اما نه با چسب تخمش بلکه با میتوکندری آن. میتوکندری نیروگاه سلول است و تنها جایی بجز هسته سلول است که ماده ژنتیکی دارد. همین به دانشمندان کمک کرد با مقایسه آن با میتوکندری شپش‌های دیگر یافته خود را تایید کنند.

از این بهتر اینکه، با این روش حتی بهتر از روش‌های دیگر دی‌ان‌ای به دست آمد. این پژوهشگران که تحقیقشان را در نشریه زیست‌شناسی مولکولی و تکامل منتشر کرده‌اند نوشتند که معادل نمونه‌برداری از دندان، دو برابر نمونه‌برداری از استخوان گیجگاه و چهار برابر خون داخل شکم شپش هزار سال جوانتر، از این طریق دی‌ان‌ای به دست آوردند.

این پژوهشگران می‌گویند فاصله خطی بین تخم شپش و پوست سر هم اطلاعاتی از وضعیت محیط پیش از مرگ مومیایی می‌دهد.

اکنون این دانشمندان این روش را به عنوان جایگزینی مناسب و مکمل برای استخراج دی‌ان‌ای از مومیایی‌ یا اسکلت‌های باستانی پیشنهاد کرده‌اند.

با پیشرفت بهداشت و دسترسی به آب سالم شپش سر دیگر به فراگیری چند دهه پیش نیست اما هنوز هم به اندازه کافی شایع است.