ما در باستان‌شناسي بزرگان زيادي داريم و بزرگان زيادي را نيز از دست داده‌ايم ولی در اين ميان دکتر مسعود آذرنوش از سايرين متمايز بود، این تفاوت در انضباط، برنامه‌ريزی، مدیریت، نگاه علمي- تخصصي، سخنان، تاليفات، دیدگاه ها و اقدامات وي به خوبي قابل مشاهده است؛ از سوی دیگر دکتر آذرنوش الگويي مناسبی براي باستان شناسان نسل جوان کشور بود که شخصيت علمي نسل هاي پيشين و نسل امروز جامعه را بهم پيوند زده بود. دکتر آذرنوش یك شخصیت علمی ‌بین‌المللی بود که آرا و اندیشه هایش حتی نزد باستان‌شناسان دیگر كشورها نیز محترم و معتبر بود؛ بنابراین خبر درگذشت وی به قدری ناباورانه بود که نخست به شوخی یا دروغ می مانست؛ ولی گمانه زنی ها و تماس ها حقیقتی تلخ را آشکار کرد؛ باورش هنوز برایمان سخت است که استاد ورزشکارمان سکته قلبی کرده باشد. آری حقیقت تلخ است؛ جسمش دیگر در میانمان نیست؛ پر کشیده است و به آسمان پرواز کرده؛ اما حقیقی تر این است که دکترمسعود آذرنوش زنده است؛ مگر سعدی شاعر پرآوازه مان نسروده است که : «سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز / مرده آن است که نامش به نکویی نبرند» از سوی دیگر پژوهشگران و اندیشمندانی همچون آذرنوش همیشه زنده اند؛ چرا که خدمات و دستاوردهای علمی و پژوهشی ایشان میراث هایی جاویدان برای تمامی نسل ها و زمان ها هستند و حقیقتی دیگر این است که فقدان حضور اين استاد برجسته، ضايعه ی جبران ناپذيري است و به نظر نمی رسد که جای خالی وی به این زودی ها پر شود. این جانب افتخار دانشجویی ایشان را دارم و در دوره آشنایی کوتاه با ایشان به ویژه در زمانی که راهنمایی پایان نامه ام را به عهده داشتند؛ تأثیرات عمیقی در دانش علمی من گذاردند. در این میان آموزه های اخلاقی ایشان نیز روح مرا صیقل داد. در این میان آموزه های اخلاقی ایشان نیز روح مرا صیقل داد و گزاف نیست اگر بگویم همانند پدر دوستش دارم. روزی نیست که به یادش نباشم و افسوس حضورش درکنارمان اشک به چشمانم نیاورد. قطعاً ادای دینم به زنده یاد دکتر آذرنوش به این زودی ها میسر نخواهد بود؛ بنابراین تصمیم گرفتم با این نوشتار یادی از آن مرد بزرگ داشته باشم که به اندازه پدر عزیزم در زندگی من تأثیر گذاشت.

دکتر مسعود آذرنوش

باستان شناس؛ پژوهشگر و استاد برجسته در ۵ فروردین ماه سال ۱۳۲۴ خورشیدی در کرمانشاه دیده به گیتی گشود و در ۷ آذر سال ۱۳۸۷ خورشیدی در تهران به سبب سکته ی ناگهانی دار فانی را وداع گفت.

حضور دکتر مسعود آذرنوش در دهه ۸۰- 1370 در دانشگاه و در دهه ۱۳۸۰ در مديريت اجرايي باستان شناسي کشور تحولي بزرگ در باستان شناسي ايران بود. به راستي وي باستان شناسي ايران را در علم و عمل احياء کرد. وی در زمان رياست خود در پژوهشکده باستان شناسي تغييرات اساسي انجام داد که به پيشرفت و بهبود باستان شناسي ايران انجامید. دوره ریاست وی در پژوهشکده باستان شناسي؛ دوره زرین (طلایی) باستان شناسی ایران است. در زمانی که ریاست پژوهشكده‌ي باستان‌شناسي را برعهده داشت براي نخستين‌ بار مقرراتي را در پژوهشكده به اجرا گذاشت که تا پیش از آن بی سابقه بود؛ مهم ترین مقررات این بود که تا زمانی که سرپرست هیأتی گزارش كاوش در یک مکان باستانی را به پژوهشكده و سازمان میراث فرهنگی ارایه نمی کرد؛ دیگر مجوز هيچ كاوشي برای وی صادر نمی گردید که همین امر موجب دشمنی تعداد پرشماری از باستان شناسان با وی گردید. در گذشته كساني بودند كه شايد حدود ۱۰ فصل بدون دادن گزارش، كاوش مي‌كردند و در نتيجه اطلاعات كاوش كه بايد همه از آن بهره مند می شدند، نزد یک نفر بايگاني مي‌شد.

از كارهای مهم ديگر دکتر آذرنوش اين بود كه در حد مقدورات و امکانات، كاوش‌ها را مدیریت، سازمان ‌دهي و اولویت بندی مي‌كرد؛ یعنی اگر قرار بود در جايي كاوشي انجام شود؛ ابتدا بررسي مي‌كرد كه پرسش علمي و نياز آن محل چيست و به ‌طور دقيق چه محلي بايد كاوش شود و در اين راستا تا حد زيادي موفق بود. البته بخش زيادي از كاوش‌ها به‌دليل اين‌كه در جريان عمليات‌هاي عمراني و ساختمان‌سازي انجام مي‌شدند؛ فوری و نجات بخش بودند. با اين حال، او ابتدا نيازهاي باستان‌شناسي را بررسي و سپس مجوز کاوش صادر می كرد. در همین زمان نتیجه کاوش ها به ‌شكل سمينارهاي باستان‌شناسي و انتشار گزارش ها، اطلاعات و نويافته‌هاي كاوشي‌هاي باستان شناختی كاري كه تقريبا در ۴۰ سال گذشته فراموش شده بود و در زمان آذرنوش سامان ‌دهي و اجرا شد.

 دکتر آذرنوش امكان ورود به تشكيلات باستان شناسي را براي نسل جوان باستان شناسان فراهم كرد. البته بسیاری از این جوانان از دانشجویان مستقیم و مقبول وی بودند. ایجاد کتابخانه پژوهشکده باستان شناسی از موارد درخشان دوره ریاست وی می باشد.

در زمان مديريت دکتر آذرنوش، در چارچوب همكاري‌هاي بين‌المللي، فعاليت‌هاي گسترده باستان شناسان خارجي در ايران بر طبق توافقنامه هاى مشخص و دقيق و رعايت حقوق ملی و بدون اين‌كه باجي به آن‌ها داده شود؛ از سر گرفته شد که دستاورد این مهم آشنایی باستان شناسان جوان با روش ها، تکنیک ها، تئوری ها و متدهای روز جهان بود و گزاف نیست اگر بگوییم در این زمان بود که پیکره پوسیده باستان شناسی به ویژه کاوش های باستان شناختی، جان تازه ای گرفت. اگرچه عده ای به این امر معترض شدند و این دوره را آغاز مجدد چپاول فرنگیان و خارجی ها نامیدند؛ ولی اینک که ایشان در بین ما نیست و خدایش هست؛ جهش و رشد کیفی باستان شناسی ایران در همین دوران غیر قابل کتمان است. در این دوره بود که استادانی نامی از دانشگاه ها و مؤسسه های بزرگ به ایران آمدند و حتی هزینه هم کردند و در کنار اینان باستان شناسان ایرانی نیز آموختند. حضور دانشگاه های شیکاگو، توکیو، لندن، سیدنی، ورشو، برلین، … و استادانی همچون؛ عباس علیزاده، باربارا هلوینگ، دانیل پاتس، راجر ماتیوس، باربارا کایم و نامداران بسیار دیگری در این دوره زرین باستان شناسی روی داد.

حوزه‌ي تخصصي آذرنوش كه دوره‌هاي ساساني و اشكاني بود وی یکی از مهمترین ارکان باستان شناسی دوره ساسانی به شمار می آمد؛ به‌گونه‌اي كه گاهي پژوهشگران منتظر نظر او مي‌ماندند.  تحلیل های علمی وی که به دور از تعصب و سطحی نگری بود؛ دانسته های ما را درباره دو مکان باستانی مهم دگرگون کرد؛ نخست بنای تاریخی کنگاور که به اشتباه معبد آناهیتا نامیده می شد و هنوز نیز متأسفانه نامیده می شود و دیگری یافته های هگمتانه به ویژه معماری که هخامنشی تاریخگذاری شده بود و وی اشکانی بودن یافته ها را به اثبات رساند.

زمان و علت فوت:

دکتر مسعود آذرنوش روز پنجشنبه، ۷ آذرماه سال ۱۳۷۸ در حالي که به علت درد شديد قلب؛ حوالی نیم روز؛ کاوش در هگمتانه‌ي همدان را تعطیل کرده بود و جهت رفتن به پزشک به تهران بازگشته بود؛ در اثر سكته قلبي ناگهانی در محل زندگي خود جان به جان آفرین تسلیم کرد و در دهم آذر ماه ۱۳۸۷ با حضور جمع پرشماری از باستان شناسان، همکاران، دانشجویان، خانواده به ویژه فرهنگ (پسرش)، شیرین (دخترش) و مارتین (همسر سابق) که هر سه از بلژیک آمده بودند؛ پيكر دكتر آذرنوش از عمارت مسعوديه تا ميدان بهارستان تشييع و سپس به بهشت زهرا منتقل شد و در قطعه نام آوران بهشت زهرا به خاك سپرده شد .

تحصيلات رسمي و حرفه اي:

·        تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در کرمانشاه به پایان رساند.

·        در سال ۱۳۴۷ موفق به اخذ درجه ليسانس از دانشگاه تهران شد.

·        پس از خدمت وظيفه سربازی مشغول به تحصيل در دوره كارشناسي ارشد باستان شناسي دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۵۳ پايان نامه خود را با عنوان تمدن و هنر هيتيت و با راهنمایی دکتر یوسف مجیدزاده دفاع کرد.

·        در سالهاي پس از انقلاب براي تحصيل به اروپا و سپس آمريكا عزيمت كرد و در سال ۱۳۶۶رساله دكتراي خود را با عنوان: هنرساساني در شرق فارس « كاوشهاي حاجي آباد درنزديكي داراب ، ايران » در گروه باستان شناسي دانشگاه ايالتي كاليفرنيا ارائه داد.

فعاليتها و کاوشهای باستان شناختی:

·        كاوشهاي هفت تپه خوزستان، دانشجو ـ كار آموز به سرپرستي شادروان عزت الله نگهبان، ۱۳۴۶٫

·        بررسی استان خراسان، دانشجو ـ كار آموز به سرپرستي شادروان عزت الله نگهبان، 1347.

·        كاوشهاي هفت تپه خوزستان ،دانشجو ـ كار آموز به سر پرستي سيف اله كامبخش فرد، ۱۳۴۷٫

·        كاوشهاي هفت تپه خوزستان، دانشجو ـ كار آموز به سرپرستي شادروان عزت الله نگهبان، ۱۳۴۸٫

·        كاوشهاي كنگاور كرمانشاه دانشجو ـ كار آموز به سرپرستي سيف الله كامبخش فرد،۱۳۵۱٫

·        كاوشهاي مسجد سليمان، نماينده مر كز باستان شناسي ايران به سرپرستي ر.گيرشمن، ۱۳۵۲٫

·        كاوشهاي كنگاور ،مسوول كار گاه به سرپرستي سيف الله كامبخش فرد، ۱۳۵۲٫

·        كاوشهاي هفت تپه خوزستان، معاون هيات به سرپرستي شادروان عزت الله نگهبان، ۱۳۵۳٫

·        كاوش كردار تپه، نماينده مركز باستان شناسي ايران به سرپرستي ك.كرمر، ۱۳۵۳٫

·        كاوشهاي كنگاور كرمانشاه، مسوول كارگاه به سرپرستي سيف اله كامبخش فرد، ۱۳۵۳٫

·        بررسي هاي حاجي آباد (تل سفيدك) فارس، سرپرست هيات، ۱۳۵۴٫

·        كاوشهاي شوش، مسوول كارگاه شائور به سرپرستي ژ.پر، ۱۳۵۵٫

·        كاوشهاي گورستان محوطه سنگ شير و تپه هگمتانه همدان، سرپرست هيات، ۱۳۵۵ .

·        كاوشهاي كنگاور و در چال، سرپرست هيات، ۱۳۵۶٫

·        كاوشهاي حاجي آباد (تل سفيدك) فارس، سرپرست هيات ۱۳۵۷٫

·        كاوشهاي كنگاور كرمانشاه، سرپرست هيات،۱۳۵۷٫

·        كاوشهاي حاجي آباد فارس (ميل نقاره و چهار ستون)، سرپرست هيات، ۱۳۷۶٫

·        كاوشهاي حاجي آباد فارس (تل سفيدك)، سرپرست هيات، ۱۳۷۷٫

·        كاوشهاي ابراهيم آباد قزوين (كاوش آموزشي گروه باستان شناسي دانشگاه تهران )، سرپرست هيات، ۱۳۷۹٫

·        کاوشهای تپه هگمتانه همدان، سرپرست هیأت، ۱۳۸۵ الی ۱۳۸۷٫

·        کاوشهای قلعه یزدگرد در بانزرده کرمانشاه، سرپرست هیأت، ۱۳۸۷٫

مشاغل و سمتهاي مورد تصدي:

·        سرپرست هيات هاي كاوش و بررسي، مركز باستان شناسي ايران ۵۹ـ۱۳۴۹ .

·        بورس تحقيقاتي از موسسه باستان شناسي آلمان، برلن، ۱۳۶۵٫

·        بورس تحقيقاتي از موزه مترو پوليتن، نيويورك ۶۷ـ۱۳۶۶٫

·        مدیر انجمن حفظ آثار باستاني و بناهاي تاريخي ايالت بروكسل، بلژيك، ۷۴ـ۱۳۷۳٫

·        استاد يار موسسه باستان شناسي دانشگاه تهران از ۷۹-۱۳۷۵٫

·        مدير گروه باستان شناسي دانشگاه آزاد اسلامي تهران از ۸۴-۱۳۷۸ .

·        استاد گروه باستان شناسي دانشگاه آزاد اسلامي تهران از ۸۷-۱۳۷۶٫

·        ریاست پژوهشکده باستان شناسی از ۸۵-۱۳۸۰٫

·        عضو انجمن ايران شناسي اروپا.

·        مشاور مجله باستان شناسي و تاريخ، مركز نشر دانشگاهي .

·        همكار مجله كتابشناسي انتقادي چكيده هاي ايران شناسي(Abstracta iranica)

فعاليتهاي آموزشي: مسعود آذرنوش در دانشگاههاي تهران ،تربيت مدرس و دانشگاه آزاد اسلامي تهران دروس زير را تدريس كرده است:

·        باستان شناسي اشكاني.

·        باستان شناسي ساساني.

·        باستان شناسي يونان.

·        باستان شناسي يونان روم.

·        روش كاوش و بررسي (نظري و عملي).

·        تاريخچه باستان شناسي .

      مسعود آذرنوش نتايج مطالعات و پژوهشي هاي باستان شناسي خود را در همايشها و كنگره هاي ملي و بين المللي متعددي عرضه نموده است، از جمله اين همايش هاي عبارتند از:

·        هفتمين كنگره ي بين المللي باستان شناسي و هنر ايران در مونيخ ، آلمان.

·        سمپوزيوم باستان شناسي و هنر ايران در تهران.

·        سمپوزيوم باستان شناسي و هنر ايران در موزه مترو پوليتن نيويورك.

·        سمپوزيوم باستان شناسي و هنر ايران در كلوپ باستان شناسي دانشگاه كلمبيا (نيويورك، آمريكا)