همایون‌نامه جشن‌نامۀ دکتر ناصر تکمیل‌همایون مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و مقالات است که جمعی از شاگردان، دوستان و همکاران استاد ناصر تکمیل‌همایون به مناسبت مراسم نکوداشت ایشان و هم زمان با جشن هشتاد سالگی استاد نگاشته‌اند. این مجموعه در ۱۵۰۰ صفحه و به قلم بیش از یکصد و پنجاه نفر به کوشش بهرنگ ذوالفقاری گرد آمد. میهن‌دوستی در ایران عنوان مقاله‌ای از شاهین آریامنش در کتاب همایون‌نامه است که در آن، کتاب میهن‌دوستی در ایران نوشتۀ دکتر تکمیل‌همایون را بررسی می‌کند که بخش‌هایی از آن در این نوشتار آمده است.
استاد دکتر ناصر تکمیل‌همایون که عمری است در عرصۀ تاریخ اجتماعی ایران پژوهیده و مقاله‌ها و کتاب‌های بسیاری را برای ایران و ایرانیان قلمی کرده است در اوایل انقلاب اسلامی ایران یعنی در اسفندماه ۱۳۵۹ کتابی را به بوتۀ نشر سپرد که برای میهن و هم‌بستگی هم‌میهنان بود. نگارنده به مناسبت چاپ جشن‌نامۀ دکتر تکمیل همایون که به همت جناب آقای بهرنگ ذوالفقاری منتشر می‌شود در این یادداشت کوتاه به کتاب میهن‌دوستی در ایران نگاهی می‌اندازد و آن را بررسی می‌کند.
این کتاب دربردارندۀ پیشگفتار، هشت بخش و برآیند است که انتشارات استقلال در سال ۱۳۵۹ به عنوان دومین کتاب خود در ۱۹۴ صفحه منتشر کرده است. دکتر تکمیل‌همایون در پیشگفتار چهار صفحه‌ای به مفهوم میهن می‌پردازد که به معنی زادگاه و مولد و محل پرورش آدمی است که نزد همۀ قوم‌ها و ملت‌ها بسیار ارجمند بوده است. واژۀ میهن (Patrie) در زبان‌های غربی از ریشۀ پاتریا (Patria) است و مفهوم سرزمین پدر دارد. وی مفهوم میهن و مفهوم ملت را از هم جداناپذیر می‌داند و بر این باور است که نه ملت بدون میهن می‌تواند قوام یابد و نه سرزمین‌های بدون ملت می‌توانند حد و رسم میهن داشته باشد (۱۳۵۹: ۷).
بخش یکم زمینۀ طبیعی و جغرافیای ایران‌زمین نام دارد که نویسنده محیط طبیعی و اوضاع و احوال جغرافیایی را یکی از اساسی‌ترین عامل‌های شکل‌گیری فرهنگ‌ها و شیوه‌های مادی و معنوی تولید جامعه‌های انسانی به شمار می‌آورد (۱۳۵۹: ۱۰). وی در ادامه به طبیعت ایران می‌پردازد و از کوه‌ها و کویرها و رودها و آب و هوای ایران سخن می‌راند.
بخش دوم آگاهی‌های جغرافیایی و شناخت گسترۀ ایران‌زمین نام دارد که نویسنده به جغرافیایی ایران در کتاب‌های جغرافیایی همچون مسالک و ممالک می‌پردازد. چنان‌که در هنر و ادب ایران بعد از اسلام شواهد بسیاری از استفاده از هفت کشور، هفت اقلیم و هفت دولت می‌توان دید. نویسنده در ادامه از موقعیت ایران‌زمین سخن می‌راند. مولف هفت اقلیم، ایران‌زمین را در وسط اقالیم سبعه می‌داند که سند و کابل و ماوراءالنهر و خوارزم و غربش ولایت روم و شمالش ولایت آس و روس و جنوبش بیابان نجد است که بر سر راه مکه واقع شده است (۱۳۵۹: ۲۷).
همچنین در شاهنامه ابومنصوری و مجمل التواریخ و القصص و نرهه القلوب و نیز حمدالله مستوفی به موقعیت ایران‌زمین اشاره کرده‌اند. در پایان این بخش چنین آمده است که در نزد ایرانیان جهان چهار بخش بوده است که فقط ربع آن مسکون و قابل زیست بوده که آن را نیز به هفت اقلیم تقسیم کرده و اقلیم چهارم را ایران‌زمین یعنی خاستگاه تاریخی و اقامتگاه همیشگی خود به شمار آورده‌اند (۱۳۵۹: ۳۵).
…
دکتر تکمیل همایون در حاصل سخن چنین بیان می‌کند که بی‌آن‌که مردم این سرزمین خود را محور جهان بدانند و به بیماری قوم‌مداری و نژادگرایی گرفتار آیند و احساسات بیمارگونه شوونیستی و خاک‌پرستی پیدا کنند به راستی در خط پر شکوه حیات ملی خود قرار دارند (۱۳۵۹: ۱۸۹).
چاپ کتاب میهن‌دوستی در ایران در آن سال‌ها که حزب توده از بی‌میهنی دم می‌زد و دیگرانی نیز به دلیل این‌که حکومت پهلوی از تاریخ ایران برای خود کلاهی نمدین بافته بود از میهن و ملی‌گرایی گریزان بودند، بسیار مهم جلوه می‌کند. دکتر تکمیل‌همایون به روشنی جایگاه و مفهوم میهن را در نزد ایرانیان از کهن‌روزگاران تا روزگار معاصر بررسیده است و نشان داده است که ایرانیان چگونه به ایران و میهن و سرزمینشان می‌نگریسته‌اند و نیز در چه برهه‌ای شماری چند از بی‌وطنی و دل کندن از میهن دم می‌زدند.
ثبت دیدگاه