امید طبیب‌زاده (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)

مقدمه

گلستان (متولد ۱۳۰۱) و آل احمد (متولد ۱۳۰۲) هر دو هم‌سن‌وسال و متعلق به خانواده‌هایی نسبتاً مرفه با ریشه‌های مذهبی بودند. آغاز آشنایی و ارتباط آنها به سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ برمی‌گردد که فعالیت خود را در حزب توده آغاز کردند، و این آشنایی و ارتباط با فراز و نشیب‌های عجیب و بسیار تا زمان مرگ آل احمد ادامه داشت. آل احمد در کتاب یک چاه و دوچاله؛ و مثلاً شرح احوالات ([چاپ نخست: رواق ۱۳۵۶])، بسیار از گلستان سخن گفته است، و گلستان نیز در مصاحبه‌ها و یادداشت‌های گوناگون خود که همگی مربوط به سال‌ها پس از مرگ آل احمد می‌شوند، سخنان بسیاری دربارۀ او بر زبان آورده است. در این مختصر می‌کوشم تا بیشتر براساس همین سخنان، به بررسی روابط ابراهیم گلستان و جلال آل احمد بپردازم و از این طریق هم تصویری از فضای حاکم بر جریان‌های روشنفکری تاریخ معاصر ایران در فاصلۀ سال‌های ۱۳۲۴ (زمان آشنایی آن دو) تا ۱۳۴۸ (زمان مرگ آل احمد) به دست دهم، و هم برخی نکات پوشیده و مبهم را در این دوره در حد توانم روشن کنم.